Bu sayfayı yazdır
Salı, 01 Ekim 2013 17:00

STK ya da Cemaatler Devleti Yönetir mi? (01 Ekim 2013)

Yazan
Öğeyi Oyla
(1 Oyla)
Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşları

Tarihsel süreci belirleyen değişimlerin hiçbiri geceden sabaha ortaya çıkmaz; bunların her biri uzun soluklu oluşumların sonucudur. Sonuncu değişmenin, tüm sürecin bütününü değiştireceğine dair olaysal tarih bir yanılgıdan ibarettir; keza tarihi  değiştiren büyük adamlar efsanesi de  bu yanılgıdan kaynaklanmaktadır. Bu açıdan tarihte sihirli anlar, sihirli tarihler yoktur, ama simgesel  anlar, simgesel tarihler vardır.Bir sürecin yoğunlaşma noktalarını belirleyen kavşaklar, dönemeçler vardır. Mesela ne Fransız Devrimi 14 Temmuz 1789’da Bastille’in alınmasıyla başlamıştır, ne de Ortaçağ  29 Mayıs 1453’te İstanbul’un fethedilmesiyle sona ermiştir. Tüm bunlar aslında kırılmaların simgesel zamanlarından ibarettir. Tarihin farklı dönemlerinde farklı kırılmalar yaşanır. Bunlar zaman ve mekan olgularına göre farklı boyutlarda yaşanır veya  etkileri farklı boyutlarda hissedilir. Bu değişim dönemlerinde mikro boyutta fertten başlayarak aile, toplum, şirketler ve makro boyutta devletler etkilenir. Çıkan yeni duruma göre bu unsurlar tabii bir sonuç olarak pozisyon alırlar, almak zorundadırlar  ve yeni projeksiyonlarını ve stratejilerini belirleme refleksi içine girerler. Çünkü bu yeni durumu kendileri açısından büyük ölçekte  pozitif bir etkiye dönüştürmeleri gerekir.

 Fransız  ihtilalinden sonra dünya büyük bir kırılma dönemi yaşamış ve yepyeni fay hatları meydana gelmiştir. Fransız ihtilali öncesinde dünyada üç temel parametre her şeyi belirliyordu. Bunlardan biri feodalizmdi, diğeri din eksenli devletler ya da yapılar ve örgütlenmeler, bir diğeri de imparatorluklardı. Fransız İhtilaliyle, sanayileşme devrimiyle bu üç ana parametre, başka parametrelere evrildi. İmparatorluklar; ulus devletlere, din eksenli devletler; seküler, laik yapılara, feodalizm de modernizme dönüştü. Fransız İhtilalinden günümüze kadar bu üç temel parametre dünyadaki bütün devletleri, kurumları, insanların hayatlarını, yaşam biçimlerini, düşünüş biçimlerini, ilişki biçimlerini, bilimi, ekonomik anlayışı  vs. her şeyi kuşatma altına aldı.

21. yüzyıl da benzeri bir büyük kırılmaya sahne olmaktadır. Küreselleşmenin sınır tanımadığı, iletişim çağının dünyayı tek düze hale getirdiği, farklı medeniyetlerin ve  kültürlerin dahi homojen hale gelmeye başladığı bu yeni çağda bahsettiğimiz parametrelerin yerini yenileri almakta ve dünya bir hercümercin  bir kaosun içine   girmiş durumdadır.  Ve taşların ne zaman yerine oturacağı tam kestirilememektedir. Küreselleşmenin en yoğun dönemlerinin yaşandığı böyle bir kırılma döneminde yeni oluşacak parametreleri; etkin ve güçlü olgularla doldurmak, stratejik bir pozisyon almak gerekiyor. Bu açıdan sivil toplum örgütlenmelerinin(STÖ) bu büyük kırılma döneminden yeni ve farklı düzenlere geçerken konumu, önemi ve etkinlik potansiyeli ne olmalıdır; bunun çok ciddi analizlerinin,  sosyolojik ve psikolojik  saha araştırmalarının yapılması gerekir.

Anadolu’nun en eski STÖ’nden olan Ahilik kurumu esasında, sadece yılda bir gün yada bir hafta folklorik algılamalara kutlanması ve sadece esnaf dayanışma teşkilatı  gibi bir kategoride değerlendirilmesi  bizim tarih yorumumuzun ne kadar sığ ve dar bir alana hapsedildiğinin ve  sivil toplum örgütlenmelerinin ne kadar tarih felsefesinden, ahilik kurumunun  temel  ruhundan  uzak olduğunun iz düşümleridir.

Türkler Anadolu’ya  geldikleri zaman  bu topraklarda yerli unsurlardan oluşan Ermeni ve Rum tüccarlar, zanaatkarlar vardı. Gelen  göç toplumu onlar karşısında bir varlık gösterme yetisine sahip değildi; önemli ve büyük bir asimetrik rekabet söz konusuydu ve yerli tüccarlar onları bir çırpıda tarumar edecek güçteydiler. Hacı Bektaş-ı Veli’nin tavsiyeleriyle kurulan Fütüvvet Teşkilatından  esinlenen Ahilik hareketinin ana amaçlarından biri de ortak hareket etme refleksini örgütlü olarak hayata geçirmekti ve Türklerin gücünün Anadolu’da yok edilmesine müsaade etmedi.

Yaptığı projelerle böyle büyük bir riski önlemiş oldu. Sonraları Ahilik Teşkilatı öyle etkin bir güç haline geldi ki Anadolu ‘da, dönemin en büyük emperyalist gücü olan Moğollar bu STÖ’nü tasfiye edemezsek, bu toprakları işgal etmek mümkün değil  diye planlar kurmaya başladılar. Moğolların temel  emperyal stratejileri; İşgal edecekleri yerlerde öncelikle sosyolojik  saha analizleri yapar, başat güçleri tespit eder ve onların içinden güçlü olanına karşı zayıf olanları destekleyerek  onları zorunlu çatışma ortamlarına iterlerdi. Bölgede zaaf oluşunca da o bölgeyi  en zalim ve şedit yönlerini öne çıkararak işgal ederlerdi. Anadolu’da o dönem iki başat unsur  vardı. Bunlardan biri Ahiler , diğeri Mevlevilerdi ve iki harekette kökende tasavvufi ekole dayanıyordu. Moğollar, Mevlevilere destek vererek Ahilerle aralarını açarak, iki grubu kıyasıya çatıştırdılar ve sonra işgal ettiler. Buradaki mesele işgalin anlatılması değil elbette. Vurgulamaya çalıştığımız ana tema şudur: Büyük bir emperyal devlet, başka bir devleti ya da büyük bir coğrafyayı işgal etmeden o bölgedeki  STÖ’nün etki ve güç potansiyelini önemsiyor ve bu gücün bertaraf edilmeden, etkisiz kılmadan bölgeye hakim olamayacağının farkındalığıdır.

Ahilerin bu etki ve güç potansiyelini kazanana kadarki gelişimlerine ve stratejilerine tekrar dönecek olursak; bilindiği üzere Ahiler “debbağ” idiler. Yani deri tabaklarlardı. Ahilerin hanımları erkeklerinin işleme imkanı olmayan yünleri attıklarını görünce yeni bir proje geliştirdiler ve eşlerinden kendilerine bu yünleri ekonomiye kazanabilecekleri bir yün işleme tesisi kurmalarını istediler. Bu yün işleme atölyesinde yünü işleyip, dokuyup hazır kumaş haline getirdiler ve bugünün tabiriyle adeta stilistlik yaparak bunları konfeksiyon haline getirmeye başladılar. Bu faaliyet Ahi Teşkilatının bünyesinde “kadınlar kolu” olarak her yerde teşkilatlanmaya başladı ve ortaya  çok ortaklı büyük bir holding haline gelen “Bacıyan-ı Rum” ortaya çıkmış oldu. Daha sonraları bu Ahi hanımları Yeniçerilerin bütün kıyafetlerini, aynı zamanda kendileri stilize ederek üretmeye başladılar. Çok büyük paralar kazanmaya başlamışlardı. Bu paralarla şahsi mal mülk edinmek yerine kervansaraylara harcadılar. Müthiş stratejik  bir projeyle, konar-göçer Yörük toplumlarının şehre alışverişe geldiğinde konaklaması için bugünün beş yıldızlı otelleri diyebileceğimiz kervansarayları yaptılar. Bu kervansaraylar Yörük toplumunu göçebe hayattan kurtarıp, yada vazgeçirip diyelim; yerleşik hayata geçirerek toplumsal olarak güçlenme projesinin temellerini oluşturmuştur. Yapılan bu tesislerde şehre alış-verişe gelen göçmenleri ücretsiz olarak konaklatıyorlar, bunlara mükellef yemekler sunuyorlar, sırtlarına güzel elbiseler, ve üstelik giderlerken de ceplerine para koyuyorlardı. Göçmen olan bir insan, bu şartlarla donatılmış bir kervansarayda  4-5 gün kalınca; dağın çilesiyle, şehrin konforu arasında bir çelişki yaşıyor ve sonunda şehri tercih ederek yerleşik düzene geçiyorlardı. Bu projeyi  tarih boyunca yapılan ender büyük sosyolojik projelerden biri olarak değerlendirmek gerekir.

Eric Hoffer’in tabiriyle Ahiler  biliyorlardı ki, “tarihte büyük eser yaratan kişiler,hep büyük şehirlerde ortaya çıkmıştır. Yaratıcı kişiler köyde, ormanda, kırda, dağ başlarında ortaya çıkmıyorlardı. Nasıl çıksın ki; yabancı şeylerin hoş karşılanmadığı ortamda ne yaratılabilir ki? İnsan şehirde insanlığını bulmuştur. Şehir olmaksızın insan da bir şey değildir. Ancak ne var ki insanı kokuşturan, dejenere eden de şehirdir. Eğer biz şehirlerimizi yaşayabilir ve yaşanabilir kılmazsak bazı büyük ulusların ölümünü görebiliriz" (E. Hoffer, Kesin İnançlılar, Platofilm yayınları, 2011)

Moğolların istilaları sırasında Ahileri darmaduman etmelerine, büyük katliamlar yapmalarına rağmen Ahiler pes etmiyorlar ve her biri  uç boylarına kaçarak toplumsal faaliyetlerine devam ediyorlardı. Bir sivil toplum örgütü öyle bir maya oluşturmuştu ki; paralarının ellerinden gitmiş olması, yerlerinden yurtlarından kaçmak zorunda kalmaları, yerleşik düzenlerinden olmaları onların  üretim kabiliyetlerini sıfırlamıyor, yeniden teşkilatlanarak güçlenmeye devam ediyorlardı. Düşünün o dönemlerde kurulma aşamasındaki Osmanlı’nın kuruluşuna vaziyet ediyorlar, destek veriyorlar ve şaşırtıcı bir şekilde diyorlardı ki: “ Devlet yönetimine ne Mevlevileri ne de bizi almayacaksınız.. Biz sivil toplum örgütü olarak, devletin dışında olacağız. Siz siyasi irade olarak kendi işinizi yapacaksınız , biz de bu iradeyi dışarıdan denetleyeceğiz. Fakat kurucu ilkelere sadık kalacaksınız, bunun dışına çıkarsanız biz o zaman yönetime müdahale ederiz…”  Bu,  temel kurucu manifestonun  konservasyonu  açısından ve bugün için de STÖ’nin fonksiyonlarının irdelenmesi ve açığa çıkması noktasında oldukça önemli  bir duruş tarzıdır. Nitekim I. Murad’a kadar Saray’a Ahi teşkilatından kimse girmemiştir. O dönemde de Ahilik kurumu devletin hukuk sistemini kuruyor ve Kadılık yapıyorlardı. Bununla ilgili döneme ait anlatılan çok enteresan ve önemli bir anekdot vardır: Bir davada davacı I. Murad’ı şahit gösterir. Fakat Kadı I. Murad’ın şahitliğini kabul etmez. Padişah buna çok içerler ve kendisine  “sen kimsin de benim şahitliğimi kabul etmezsin” der. Kadı da şöyle der:  “Efendi seni hiç sabah namazında  camide görmedim, hiç halkla da konuştuğunu görmedim; o yüzden senin şahitliğin muteber değildir” Bu olaydan sonra I. Murat hemen evinin kenarına bir cami yaptırır ve sabah namazlarından sonra caminin önündeki  oturakta iki saat halkı dinlemeye başlar.

Bu verdiğimiz örnekler bir sivil toplum örgütünün ulaşabileceği en ideal zirve noktalarıdır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken temel paradigma bu bilgiye sahip olmak, birbirimize aktarmak, daha önce de belirttiğimiz bir takım kutlamalar, anmalar yapmanın hiçbir kıymet-i harbiyesi yoktur. Önemli olan ve dikkat çekilmesi gereken bu sistemin oluşumundaki ruhu çözümleyebilmektir. Bunu oluşturabilecek temel dinamikleri sağlıklı algılayabilir ve günümüze taşıyabilirsek sivil toplum örgütünün bugün etkin olması, adil olması, güçlü olması noktasında zihnimizde uygulanabilir, uygun bir tasavvur ortaya çıkmış olur.

Bu perspektifle ve projeksiyonla meseleyi nazar-ı itibara alacak olursak; ancak STÖ’ nin etki ve güç potansiyelini oluşturan temel değerleri teoriden pratiğe aktarma konusunda temel bir nirengi noktası oluşturabiliriz. Bütün benzeri tarihsel gerçeklikleri günümüzdeki çalışmalara esas alacak biçimde, onun ruhuna, özüne, temel felsefesine haiz olunursa, benzer bir etki potansiyeli bugün de fevkalade ortaya çıkacaktır.

Bu çerçevede temel bazı unsurlar söz konusudur: Birincisi fütüvvet meselesidir. Yani bilindiği gibi Ahi topluluğu fütüvvet hareketinin devamıydı. Fütüvvet; feta kökünden gelir ve yiğit, cesur, dürüst  demektir. Fütüvvet de yiğitlik anlamına gelir. Fütüvvet Hareketinin anlamının tam anlaşılabilmesi için, bugünkü anlam karşılığı “delikanlılık hareketidir.”  Anlamını iyi kavrayan halifeler siyasi güçleri tehlikeye düştüğünde  “ fütüvvetname” yazdırmışlardır. Yani delikanlılığın kitabını yazdırmışlardır. Ve bunun üzerinden toplumdaki erkleri etkileri altına almışlardır. Bu kesimler  “fütüvvet nameye” uymak için adeta birbirleriyle yarış eder hale gelmişlerdir. Bu proje sadece bir siyasi atraksiyon değildi elbette. Alt yapısında  insan doğasına, toplum doğasına ilişkin bir karşılığı olduğu muhakkak. Kendi özümüzden  bu fenomene bakacak olursak; Peygamber(s.a.v) “Ben güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim” derken yeni bir sisteme değil, Adem (a.s)’dan beri insan fıtratına uygun kodlanmış bir ahlak sistemi var ve  Peygamber (A.S) bu ahlak sistemini bütün hale getirmek için gelmiştir. İnsanlık tarihi boyunca erdem unsurları hiçbir topluluk peşinen reddetmemiştir. Mekke döneminde  yapılan “Erdemliler Antlaşması” bunun güzel örneklerindendir.  Hz. Peygamber hayatı boyunca  erdemliliği eksen unsur haline getirmek için mücadele etmiştir. Ahiliğin temelinde de bu eksen unsur; fütüvvet anlayışı, fütüvvet konsepti vardır. Ahiliğin ana dinamizmi; insan doğasına, toplum doğasına esas bir sabitenin  üzerine oturmaktaydı. Birinci temel dinamizm buydu. İkinci temel dinamizm ise bu orijinde insan yetiştirmekti.

Ahilik teşkilatlarında uygulama usulleri çıraklıktan başlayıp, ustalığa giden bir yol takip ediyordu. Çet kuşanıp usta olana kadar bir Ahi 789 tane farklı eğitim alıyordu. Bu sadece eğitimle sınırlı değildi; çıraklıktan itibaren o çırak adına orta sandığa para yatmaya başlıyor yani bu şu anlama geliyordu: bu çırağın ahlaki olarak, teknik olarak, insani olarak, kişilik olarak, stratejik olarak Ahiliğin kendi tezgahında yetişmesi demekti. Bu aynı zamanda sermayesinin biriktirilmesi  ve eğitim dönemi sonunda sermayesinin eline verilip, kendi işini kurmasının önünün açılması anlamına geliyordu. Bir nevi  kendine rakip yetiştiriyordu. Modern kapitalist dünyada  bünyenizde çalışan birinin ayrılarak kendi işini kurması hainlik olarak yorumlanır. Ahilik teşkilatı pozitif paylaşım metodunu geliştirdi; yani “balık tutmayı” öğretti. Bir esnaf  dayanışma teşkilatı olmasının ötesinde çok önemli bir akademik eğitim kurumuydu. Bugün bunun nasıl  ve hangi psikolojik  koşullar altında hayata geçirilebileceğinin sağlıklı bir şekilde irdelenmesi, etüt edilmesi gerekmektedir. Modern zamanlar içinde, modern zamanların oluşturduğu algı içinde böyle bir şeyi ütopya olarak görmekten kurtulabilmeliyiz.  Bütün bu olguları, olabilirliği ve zihinsel karşılığı olabilecek fenomenler olarak görmek, bununla ilgili bir felsefi anlayış oluşturmak için tarihi farklı bir perspektifle okuyarak, anlayarak ve yeniden bir tarih felsefesi inşa ederek yapabiliriz. Temel ortak paydada baktığımızda Ahilik teşkilatının erdemli insan yetiştirme orijinli olduğunu böylece anlayabiliriz. Bu karşımıza şu üç ana kurucu unsuru çıkarır: Güç, irade ve eylem. STÖ ve cemaatler bu networkü,  nüfus alanlarına etkin bir şekilde yaymaları, sağlıklı ve etkili bir hinterlant  oluşturmaları açısından sonuca odaklı değil sonucu oluşturabilecek alt yapı için, keyfiyet için inşa etmeleri gerekir. Bunu yapmak için ortak bir dil, ortak bir perspektif, ortak hassasiyet, ortak algıların olması gerekir. İşte ahiler bunu başarmışlardı. Yani buradan şunu çıkarabiliriz: Güç ve etki potansiyeli yerinde  ve zamanında iyi değerlendirilirse, bir STÖ devlet kurabilir, büyük sosyolojik değişimler gerçekleştirebilir. Bir STÖ mikrodan makroya bütün dengeleri etkileyebilecek ya da dengeler içinde etkin unsur olabilecek güç potansiyeline sahip olabilir. Bu yapıların değişmez unsuru olan  insanın güç potansiyelini;  doğasında, fıtratında kodlanmış olan bu sabiteyi verimli bir şekilde harekete geçirecek iradenin tespit  edilip açığa çıkarılması, günümüzde de bunu uygulanabilir pozisyona pekala sokabilir.

Ahiler öncelikli olarak bir devlet kuralım diye ortaya çıkmadılar. Spesifik gibi görünen sorunların çözümü için formüller geliştirirlerken  ve bunu çözerlerken makro ölçekte hareket kabiliyeti kazanma noktasında başlangıç döngüsünü başlatmış oldular. Yani bu ilk hareketten sonra çemberin alanı oluşan döngüyle genişlemeye başlayacak ve bir sinerji oluşacaktır. Ahilik bir tasavvuf  hareketi olmasından dolayı zihinsel anlamda güçlü bir felsefeye sahipti. Böylelikle pratik hayatta karşılığını bulan güçlü bir örgütlenme modeli geliştirdiler. Zaman içerisinde oldukça güçlü ekonomik yapıya sahip olmaları onları şahsi yatırım ve lüks harcamalara yöneltmiyor, aksine kurdukları lonca sistemiyle yapı içerisine yeni yetişmiş unsurlar katıyorlar ve bu güçlü potansiyel yapı onları kurulacak devlette söz sahibi yapma etkisi oluşturuyordu.

Ahilik  teşkilat anlayışı üzerinden değerlendirecek olursak; Sivil Toplum Kuruluşları(STK)’nın temel dört ayağı vardır:

1-Fikri boyut ve perspektif

2-Sistem ve örgütlenme boyutu

3-Strateji geliştirme ve planlama

4-Uygulama ve gelişim boyutu

Hülasa; STÖ ya da cemaatler  farketmez, özne olmak; yani özgür olmak mecburiyetindedir ve hiçbir siyasi yada devlet  erki  bu yapıları bedel ödemeye mahkûm etmemeli;  yani nesne olmaya zorlamamalıdır. Cemaatler açısından da; etkin  ve yerinde kullanamadığımız kaynaklar da güç değil başımıza beladır. Bu husus her iki taraf açısından unutulmamalıdır.

 

 

 

Okunma 4921 defa Son Düzenlenme Çarşamba, 02 Ekim 2013 07:50
Hüseyin Caner AKKURT

Araştırmacı-Yazar

3 yorum

  • Yorum Linki Aytekin KALAY Cuma, 04 Ekim 2013 15:52 yazan Aytekin KALAY

    Kıymetli dostum, yaptığın araştırma ve çalışmandan dolayı tebrik ediyorum.

    Raporla
  • Yorum Linki Hüseyin Dayı Salı, 01 Ekim 2013 23:15 yazan Hüseyin Dayı

    Harikulade tespitler. Caner Akkurt'tan bu çalışmasını kitap hacmine ulaştırmasını istirham ediyorum.
    Mümkünse ASSAM'da bir konferans vermesi de iyi olur, diye düşünüyorum.

    Raporla
  • Yorum Linki Adnan TANRIVERDİ Salı, 01 Ekim 2013 21:52 yazan Adnan TANRIVERDİ

    Caner Bey, derinlikli bir inceleme olmuş. İyi düşünülmüş, sağlam temellere oturtulmuş, iyi organize edilmiş ve büyük hedefine doğru cağın gereklerine uygun olarak yönetilmiş ve bağımsız hareket edebilen Sivil Toplum Kuruluşları, Dünyayı düzene sokabilir demektir. Tarihimizde önemli bir misyon icra eden Ahilik müessesini derinlemesine inceleyip ASSAM 'a taşıdığınız makaleniz, ASSAM araştırmacılarına hem ufuk hem de moral vererek çalışma azmi verecektir. Tebrik ve teşekkürlerimi bildiririm.

    Raporla
Yorum eklemek için giriş yapın